Klassieke rubriek van Coen Jansen | Kerstmis 2020
Kerstmis wordt over de hele wereld gevierd, daarom staat er in deze speciale kerstaflevering een willekeurige greep van kerstmuziek van over de hele wereld voor u klaar; hele oude en nieuwe, bekende en minder bekende, vocale en instrumentale, feestelijke en ingetogen, religieuze en wereldlijke muziek.
**Een indrukwekkend Byzantijns gezang waarin
kond gedaan wordt van de geboorte van Christus, geschreven door een Syrische
dichter uit de zesde eeuw; de heilige Romanus de Melodist. Hij schreef dit kort
nadat hij een visioen zou hebben gehad, waarin door de Moeder Gods zijn talent
werd geopenbaard.
**Michael
Praetorius (Duits componist 1571-1621); In
Dulci Jubilo/met zoet gejuich; dit bekende traditionele kerstlied,
waarvan de tekst, toegeschreven wordt aan de Duitse mysticus Heinrich Seuse,
stamt uit de 14e eeuw, is door vele componisten van muziek voorzien. De tekst,
origineel afwisselend in het Latijn en de volkstaal, is in vele talen vertaald.
In die tijd beleefde/vierde men de Kerstperiode als één samenhangend, maar wel over bijna twee weken verspreid, feestgebeuren. De meeste koren en aria's van dit oratorium zijn bewerkingen (zogenaamde "parodieën"), van Bach's eerdere, niet-religieuze composities (zoals voor koninklijke kroningen en verjaardagen uit de voorafgaande jaren), en vaak zijn deze tweede (aangepaste) versies zelfs beter dan de eerste. **Johann
Sebastian Bach; Weihnachtsoratorium,
BWV 248
*Ola Gjeilo (1978, in Amerika wonend en werkend Noors componist, pianist): "O Magnum Mysterium/O groot Mysterie"; voor gemengd koor en cello; is gebaseerd op het gelijknamige en aloude responsoriaal gezang, dat geschreven is voor de viering van Kerstmis. De tekst, die al eeuwenlang vele componisten geïnspireerd heeft, verhaalt over de vreugde en het ontzag die de herders ervaarden toen ze het Christuskind vierden en aanbaden in de kribbe op kerstavond. (Een responsorium is een muziekvorm in de kerkmuziek waarbij er een afwisseling is tussen voorzang door een cantor en zang door een koor als antwoord (Latijn: responsum). **Adembenemend mooie muziek voor gemengd koor en cello.
*Hector Berlioz; Frans componist,1803 -1869; een van de belangrijkste en meest vernieuwende vertegenwoordigers van de romantiek; L'Enfance du Christ, op.25; Dit beroemde kerstoratorium van Hector Berlioz is een meeslepend verhaal over de geboorte en het jonge leven van Christus. L’Enfance du Christ is een driedelig oratorium (Trilogie Sacrée) met eigen teksten van Berlioz waarvoor hij zich baseerde op bijbelteksten.
Berlioz
schreef een kleiner orkest voor dan voor andere religieze werken van zijn hand
(zoals het gigantische Requiem en Te Deum) en de muziek is ook minder
vooruitstrevend dan men van hem verwachtte. Mede daardoor heeft het altijd een
grote populariteit gehad en gehouden. Het werk is grotendeels in 1853-1854
gecomponeerd, maar één deel (La fuite en Egypte/De vlucht uit Egypte) was als zelfstandig werk al in 1850 ontstaan.
Berlioz dirigeerde zélf de premiere in Parijs op 10 december 1854. **Hector
Berlioz ; L'Enfance du Christ, op.25
*Arnold Schönberg (1874-1951) Oostenrijks-Hongaars-Amerikaans componist, muziekleraar en -theoreticus en schilder. Hij wordt tot de invloedrijkste componisten van de twintigste eeuw gerekend. In 1941 verwierf Schönberg de Amerikaanse nationaliteit; vanaf die tijd wordt zijn naam als Schoenberg gespeld.; Weihnachtsmusik; deze kamermuziek, waarin Schönberg twee bekende kerstliederen; "Es ist ein Ros entsprungen" en "Stille Nacht, heiligen Nacht" als basis genomen heeft; is waarschijnlijk geschreven voor een familiefeest met Kerstmis in 1921. **Arnold Schönberg; Weihnacht
*"Go
Tell It on the Mountain" dateert
vermoedelijk uit 1865, en is oa door vele gospelkoren uitgevoerd en opgenomen.
Het wordt beschouwd als een kerstlied omdat de originele tekst de geboorte van
Jezus viert: "Ga het vertellen op de berg, over de heuvels en overal; ga
het op de berg vertellen dat Jezus Christus is geboren". Maar
in 1963 werd de tekst van deze spiritual herschreven en sindsdien
verwijst de tekst (met oa de zinsnede ; "Let my people go") van dit wereldberoemde lied ook expliciet
naar de burgerrechtenstrijd van de vroege jaren zestig.
*Dit overbekende gospellied "Amen" is van oorspong een negrospiritual, maar doordat de low-budget film Lilies of the Field (uit 1963) een Oscar won voor beste film, en acteur Sidney Poitier, die het lied in de film zong, de Oscar voor beste acteur ontving, kreeg het lied wereldwijde bekendheid. Daarna hebben talloze zangers en koren het lied opgenomen en heeft "Amen" diverse hits in de internationale hitnoteringen behaald. **Amen; de tekst begint met; "Amen, amen, amen, amen amen, See the little Baby lying in a manger on Christmas morning". In een swingende uitvoering
*Franz
Liszt (1811-1886); Weihnachtsbaum;
is een 12-delige pianosuite (1873-1876, gereviseerd in 1881) verdeeld over drie
boeken met ieder 4 delen voor pianosolo of piano-vierhandig. Sommige delen zijn
gebaseerd op kerstliederen, terwijl de
drie laatste delen autobiografisch zouden zijn, waarin dan weer gerefereerd zou
worden aan de relatie van Liszt met prinses Carolyne zu Sayn-Wittgenstein.
Liszt, die de lagere priesterwijdingen ontvangen had, hield er graag amoureuze
betrekkingen, liefst met adellijke dames op na....Dit werk werd door Liszt aan
Daniela von Bülow; zijn eerste kleinkind opgedragen, en werd op Eerste Kerstdag
1881, op Daniela's hotelkamer in Rome, voor het eerst uitgevoerd.
**Over het onstaan van één van de populairste, en commercieel meest succesvolle kerstliederen allertijden Stille Nacht! Heilige Nacht! circuleren diverse legenden en romantische verhalen. De oorspronkelijke Duitse tekst van Joseph Mohr stamt uit 1816. De tekst is in meer dan 140 talen vertaald. In het Nederlands alleen al bestaan er, verzuild als Nederland was, behalve een protestante, natuurlijk ook een katholieke en een Vlaamse vertaling van. Het verhaal gaat dat Joseph Mohr op kerstavond 1818 aan bevriend onderwijzer, componist en organist Franz Gruber vroeg een melodie onder zijn tekst te schrijven. Het werd een eenvoudige melodie die op gitaar begeleid werd en op eerste kerstdag 1818 voor het eerst uitgevoerd. Waarom de gitaar als begeleidingsinstrument werd gekozen, zou verklaard kunnen worden uit het feit dat de blaasbalg van het orgel van de St. Nikolauskerk in het Oostenrijkse dorp Oberndorf door muizen aangevreten, en dus onbruikbaar geworden was. Van de zes strofen worden er meestal maar drie gezongen.
Stille nacht! Heilige nacht! is niet zomaar een kerstlied. Het spreekt mensen verspreid over de hele wereld aan. De opname van Bing Crosby uit 1935 alleen al werd naar schatting 10 miljoen keer verkocht!Stille Nacht werd in 2011 op de immaterieel cultureel erfgoedlijst van Unesco geplaatst, en noemde Koning Willem Alexander in één van zijn kersttoespraken Stille Nacht een lied van hoop en licht dat mensen moed kan geven, ook in tijden van zorgen of verdriet. Hoe toepasselijk in deze bizarre coronatijden!
Een van de grootste tenoren van de 20e eeuw Plácido Domingo heeft eens gezegd:“Ik denk, dat ‘Stille nacht! Heilige nacht! als wereldvredeslied voorbestemd is, zoals nauwelijks een ander lied hier op aarde". Beroemd is het volgende waargebeurde, indrukwekkende ontroerende verhaal; kerstavond 24 december 1914; tijdens de 1e Wereldoorlog wordt het stil tussen de kapotgeschoten Vlaamse dorpen, de besneeuwde slagvelden met duizenden doden, de bittere kou en stervensdonkere loopgraven met vooral bange jonge mannen, vaak voor het eerst van huis. De wapens zwijgen. Een groepje Duitse soldaten loopt ongewapend, met de witte vlag uit de loopgraaf en begint Stille Nacht te zingen.
De Engelse jongens aan de overkant luisteren. Ook zij overwinnen hun angst en komen ook de loopgraaf uit. Tot afgrijzen van de bevelhebbers zingen ze, terwijl ze aan hun families denken, samen de bekende melodie en klinkt het Stille Nacht en Holy Night door elkaar. De soldaten hebben daarna nog een potje voetbal gespeeld. Dit onwaarschijnlijke gebeuren is diverse keren verfilmd.
**ontdaan van alle opsmuk, in de aangrijpende originele versie; Stille Nacht, heilige Nacht
