Klassieke rubriek van Coen Jansen | Aflevering 8
De Italiaanse filmindustrie is in de 21e eeuw geen grootmacht meer, maar in Hollywood en andere Europese landen doen ze voor de muziek nog altijd graag een beroep op Italiaanse componisten.
The Godfather, The Good, the Bad and the Ugly, Once Upon a Time in the West, Intouchables… zomaar wat uitstekende films met iconische muziek van wereldberoemde Italiaanse componisten, die in ons aller collectieve geheugen is gegrift.
In Rome werd in 1937 door Benito Mussolini een reusachtig complex van filmstudio’s gebouwd; hij zag in film hét middel om onder de Italianen een gevoel van eenheid te kweken. Al van meet af aan was film populair in Italië, en met deze eigen studiofaciliteiten moesten de Italianen zich kunnen meten met de grootmachten van de film: Duitsland en de Verenigde Staten. Het complex kreeg de naam Cinecittà, oftewel Filmstad. In 1945 was er weinig meer over van Cinecittà. Het studiocomplex was gebombardeerd, het hout van de decors was in de oorlogsjaren opgestookt en de plek deed dienst als opvang voor vluchtelingen. Toch besloot de naoorlogse Italiaanse regering weer in Cinecittá te investeren. Al snel braken de gouden jaren van de Italiaanse film aan, met Federico Fellini als bekendste regisseur. Voor de muziek in zijn films werkte Fellini het liefst samen met Nino Rota.
*Nino Rota; (1911-1979) was voorbestemd voor een leven in de klassieke muziek. Al in 1922, op 11-jarige leeftijd, schreef het wonderkind zijn eerste oratorium, een groot vocaal werk. Rota rolde echter de filmwereld in. Hij schreef in 1933 zijn eerste filmmuziek, maar hij werd vooral bekend door zijn muziek bij Fellini-klassiekers als La Dolce Vita (1960) en 8 ½ (1963). Nino werd in 1911 geboren in een muzikaal nest met een moeder die concertpianiste was en een grootvader die verdienstelijk componeerde. Hij ontwikkelde zich tot een wonderkind en kreeg van niemand minder dan Arturo Toscanini het advies om zijn studie in de Verenigde Staten aan het Curtis Institute in Philadelphia voort te zetten. Toen hij in het midden van de jaren dertig vol van de Amerikaanse jazz en blues terugkeerde naar Italië was hij klaar voor zijn prominente rol. Hij werd docent en uiteindelijk directeur van het Conservatorium van Bari, waar hij onder anderen Riccardo Muti tot zijn leerlingen mocht rekenen, en wist zich op te werken tot een van de meest gespeelde componisten van Italië. Hij schreef, naast muziek voor zo’n honderdvijftig films, zo’n tweehonderd werken in alle genres. Opvallend aan al zijn werken is dat Rota wars bleef van om het even welke stijl, stroming of modernistische tendensen. In een tijd dat de vooruitgangsgedachte stevig post vatte in de muzikale voorhoede schreef Rota gewoon goede muziek die behendig laveert tussen de erfenis van de klassieke muziek en de opkomende amusementsmuziek en die een zegen is voor veel musici en luisteraars. Het is logisch dat hij zich daarbij vooral kon vinden in de rolprenten van Fellini die, net als de muziek van Rota, een intelligent en soms vervreemdend ratjetoe zijn van klassiek, conventie, populair en hier en daar wat nieuws. En ja, Rota is en blijft toch op zijn best als hij uitgedaagd wordt door de beelden van het witte doek. Zijn combinatie van hoempapa, wegwerpromanmelodieën, humor, gekte en briljante orkestratie voorzien niet alleen de verschillende filmscènes van een dan weer sensueel, dan weer ironisch of meeslepend contrapunt, het blijft ook muziek die zonder kennis van de beelden stevig overeind blijft; ook en vooral bij de iconische muziek uit de filmcyclus; The Godfather. Iedereen die deze film heeft gezien kan de sinistere themamuziek uit de film zo meefluiten.
Toch was Rota niet de eerste Italiaan die doorbrak in Hollywood. Dat was Ennio Morricone.
*Ennio Morricone (1928); componist, dirigent, trompetist wordt met recht beschouwd als 's werelds grootste levende filmcomponist, een legende wiens werk bij filmproducenten over de hele wereld zeer gewild is vanwege zijn weergaloze veelzijdigheid. Hij heeft voor meer dan 500 films de muziek geschreven!! Morricone was ook al een kind dat op jonge leeftijd zijn eigen composities op de piano schreef. Morricone werd bekend als de componist van ‘spaghettiwesterns’. Het was regisseur Sergio Leone, een oude schoolvriend van Morricone, die hem hiervoor vroeg. Morricone geldt als de vernieuwer van filmmuziek. Voor hem werd er alleen met complete orkesten opgenomen, maar Morricone zette instrumenten in als de elektrische gitaar, banjo en mondharmonica. Dat lijkt nu volstrekt normaal, maar hij was de eerste. Ook verwerkte Morricone geluidseffecten (onder meer hoefgetrappel en vallende druppels) in zijn muziek. Met blijvend effect, want de themamuziek van Once Upon A Time In The West (1968) geldt nu als klassiek. Ook gaf hij ieder personage, voor de herkenbaarheid en om de personages te versterken zijn eigen muzikale motief. Morricone's innovatieve partituren hebben vrijwel elk denkbaar filmgenre dat er is, verrijkt. Hij heeft zich echter niet alleen beperkt tot het witte doek, hij heeft een aantal opmerkelijke kenmerkende stukken voor radio en theater gemaakt en andere toegepaste muziek. Door zijn collega's liefkozend il maestro genoemd, is Morricone precies dat: een meester in zijn vak, een echte virtuoos, die moeiteloos contrasterende muziekstijlen met elkaar verweeft, de meest fantastische sferen, heel treffend weet op te roepe nen daarmee enkele van de meest sublieme filmmuziek allertijden heeft gecomponeerd.
*Ludovico Einaudi (1955); de bekendste Italiaanse filmcomponist van de laatste jaren is ongetwijfeld Ludovico Einaudi, die in Nederland definitief doorbrak met zijn muziek voor de Franse speelfilm Intouchables (2012). Italiaans pianist en componist van eigentijdse klassieke muziek. Net als Nino Rota studeerde Einaudi aan het conservatorium van Milaan en is zijn werk sterk beïnvloed door klassieke componisten. Einaudi is één van de meest succesvolle componisten van deze tijd; hij verkoopt moeiteloos stadions uit, staat bovenaan de hitlijsten en heeft records gebroken met de de aantallen downloads en streams van zijn onderscheidende klassieke muziek. Net als zijn moeder speelt Einaudi piano, maar ook gitaar, waarop hij graag blues speelt. Improvisatie (zoals in jazz) is altijd belangrijk voor hem geweest. Muziek neemt hij al improviserend op met zn telefoon. Pas wanneer hij die muziek wil opnemen of uitvoeren met orkest, gaat Einaudi die dan (noodzakelijkerwijs) op papier zetten. Zijn muziekstijl wordt door velen met minimalisme vergeleken.