Klassieke rubriek van Coen Jansen | Aflevering 38
In deze aflevering over muziek uit Groot-Brittannië graag uw aandacht voor één van de meest toonaangevende Britse componisten van de 20e eeuw die de belangrijkste Engelse (opera-)componist na Henry Purcell (zie aflevering 36) genoemd wordt; Benjamin Britten (1913-1976). Van zijn hand staan drie meesterwerken voor u klaar.
Een andere belangrijke Britse componist van de 20e eeuw is John Tavener (1944-2013) van wie u hier twee prachtige verstilde koorwerken, die wel een hypnotiserende werking lijken te hebben, kunt gaan beluisteren.
*John Tavener (1944-2013); belangrijk componist (van os inter-religieuze werken, kamermuziek, filmmuziek enz), pianist, organist, was als drie-jarige al volop met muziek bezig. In zijn vroege werken hebben Strawinksy en Messiaen duidelijk hun sporen nagelaten.
Tavener's oratorium (ook wel een een dramatische cantate genoemd), "The Whale" (1966), over het bijbelverhaal van Jonas betekende zijn grote doorbraak.
Diverse composities van Tavener zijn uitgebracht door platenmaatschappij Apple Records, waarvan ene John Lennon, een goede vriend van Tavener, de (mede-)eigenaar was.
Tavener, die zijn hele leven een fascinatie voor mystiek had en sterk beïnvloed/geïnspireerd werd door religieuze en spirituele teksten afkomstig van oa de Russische, Byzantijnse, en Grieks Orthodoxe kerken, trad in 1977 toe tot de Russisch Orthodoxe kerk."........Van kinds af aan voelde ik de metafysische, spirituele betekenis van de werkelijkheid. Maar ik sloot me zich niet aan bij een van de westerse variëteiten van het christendom. Ik ging eens naar een van de Russisch-orthodoxe kerken in Londen en voelde me daar thuis. Alles was ongewoon eenvoudig: ik kwam in mijn huis terecht en bleef daar. Toen ervoer ik de enorme invloed van oud-Russische spirituele zang - het beroemde gezang. Zij zijn erin geslaagd om ongelooflijk soulvolle spirituele muziek te maken......”
Tavener heeft met zijn grote oeuvre klassieke muziek voor een groot internationaal publiek toegankelijk gemaakt. Voor zijn grote verdiensten heeft hij diverse belangrijke onderscheidingen ontvangen.
Tavener werd volgens de orthodoxe ritus begraven in de kerk van Engeland . Verschillende representanten van het Britse koninklijk huis waren woonden de begrafenis van Tavener bij.
*Song for Athene (of;
"Alleluia. May Flights of Angels Sing Thee to Thy Rest") is Tavener's eerbetoon aan
Athene Hariades, een jonge halfgriekse actrice, een vriendin van de familie,
die door een tragisch fietsongeluk om het leven kwam.
De tekst van deze treurzang is geschreven door moeder Thekla (1918 -2011), een
orthodoxe non die Tavener's spirituele moeder was. Zij heeft veel teksten voor
werken van Tavener geschreven.
Dit verstilde elegische (vierstemmige a capella) koorwerk, dat in 1993 i.o.v.
de BBC werd geschreven, kreeg wereldwijde bekendheid nadat het werd gezongen
aan het eind van de uitvaart van prinses Diana in 1997.
**Muziek van extreme eenvoud en emotionele puurheid; John Tavener's kleinood
Song for Athene (of; "Alleluia. May Flights of Angels Sing Thee to Thy Rest")
in een prachtige live-opname door Seraphic Fire olv Patrick Dupré Quigley;
Het Hebreeuwse woord alleluia (' laten we de HEER loven ') wordt met herhaling monofoon gezongen als inleiding op teksten die zijn overgenomen (en aangepast) uit de begrafenisdienst van de oosters-orthodoxe kerk en uit Shakespeare's Hamlet.
Alleluia, Alleluia. May flights of angels sing thee to thy rest.
Alleluia, Alleluia. Remember me O Lord, when you come into your kingdom.
Alleluia, Alleluia. Give rest O Lord to your handmaid, who has fallen asleep.
Alleluia, Alleluia.The Choir of Saints have found the well-spring of life and door of paradise.
Alleluia, Alleluia. Life a shadow and a dream.
Alleluia, Alleluia. Weeping at the grave creates the song Alleluia.
Come, enjoy rewards and crowns I have prepared for you.
Alleluia, Alleluia, Alleluia.
Tekst: Moeder Thekla
*Benjamin Britten (1913-1976); componist,
dirigent en pianist, begon al op zeer jeugdige met componeren en schreef als
kind al meer dan 800 werkjes.
Britten's werk is zeker hedendaags te noemen, maar hij was geen vernieuwer. Hij
beschikte over een indrukwekkende hoeveelheid kennis van oude muziek, waarbij
zijn aandacht vooral uitging naar het werk van Henry Purcell (zie aflevering
36). Hij heeft een groot oeuvre, van wisselend niveau gecomponeerd, maar zijn
beste werken hebben hem tot een van de belangrijkste 20ste-eeuwse (Engelse)
componisten gemaakt, volgens velen zelfs de belangrijkste sinds Purcell.
Britten was overtuigd pacifist en weigerde op grond van gewetensbezwaren dienst
tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij vertrok in 1939 naar Amerika waar hij drie
jaren gewoond en gewerkt heeft. Hij keerde in 1942 terug naar Engeland, waar hij in de Britse pers als "landverrader" werd aangevallen, maar ook
verdedigd. Later
zou hij als gewetensbezwaarde worden erkend.
Na zijn terugkeer in Groot-Brittannië werd Benjamin Britten wereldberoemd met
zijn tweede opera Peter Grimes (1945). Een jaar later zou een nóg groter succes
behalen met zijn "The young Person's Guide to the Orchestra".
Britten, die een belangrijk opera-componist was, richtte in 1947 The English
Opera Group op, met als doel opera's van hemzelf en van veel andere hedendaagse Britse
componisten uit te voeren. Zijn vijftien opera's, liederencycli en koorwerken
vormen het belangrijkste deel van zijn oeuvre. Veel liederen heeft Britten
gecomponeerd met de stem van zijn levenspartner, de beroemde tenor Peter Pears,
als de ideale vertolker in gedachten, maar ook de hoofdrollen in vele opera’s
zijn Pears op het lijf geschreven.
Britten overleed op 4 december 1976 in Aldeburgh.
*Het in Canada voltooide Vioolconcert in D, op.15 (1938-1939)
is Britten's enige vioolconcert. Over dit vioolconcert schreef Britten aan een goede
vriend; ".......Ik heb zojuist mijn vioolconcert voltooid. In
tijden als deze is werk belangrijk. Dan kunnen de mensen aan andere dingen
denken dan elkaar de lucht in te laten vliegen......"
De wereldpremière van dit krachtige en intense soloconcert in 1940 in de
Carnegie Hall in New York was een daverend succes.
**Het Vioolconcert in D , op.15 van Benjamin
Britten in een magistrale live-opname, wánt met Janine Jansen als soliste
I; Moderato con moto - Agitato - Tempo primo, II; Vivace - Animando - Largamente - Cadenza, III; Passacaglia. Andante Lento.
*Britten's meesterwerk, de Serenade for Tenor, Horn and Strings, op.31, is een liedcyclus uit1943, op zes gedichten van Engelse dichters. Een Liedcyclus bestaat uit een aantal liederen die een gemeenschappelijk onderwerp hebben, zo ook de liederen in deze liedcyclus; zij hebben de serene, maar ook de sinistere en donkere kanten van de nacht als gezamelijk thema.
Dit werk, op verzoek van de legendarische hoornist Dennis Brain gecomponeerd, is uitgegroeid tot een standaard werk voor zowel hoornisten als tenoren. Britten laat in de proloog en de epiloog alleen de hoorn horen en hij schrijft voor dat de hoorn dan de prachtige melodie alleen op de zogenaamde natuurtonenreeks moet spelen, zodat er typische karakteristieke tonen klinken. De epiloog wordt door de hoornist achter het podium uitgevoerd, die moet klinken als vanuit de verte, wat een prachtig verstild effect genereert .
**Benjamin Britten's Serenade voor tenor, hoorn en
strijkers, op.31 in een live-uitvoering door tenor Nicholas Phan,
hoorniste Hazel Dean Davis en het ensemble A Far Cry;
I; Prologue,
II; Pastoral, tekst; Charles Cotton (1630–1687),
III; Nocturne, tekst; Lord Tennyson (1809–1892)
IV; Elegy, tekst; William Blake (1757–1827)
V; Dirge, op tekst van een anonieme dichter uit de 15e eeuw,
VI; Hymn, tekst; Ben Jonson (1572–1637)
VII; Sonnet, tekst; John Keats (1795–1821)
VIII; Epilogue.
*Tavener schreef de Funeral Canticle voor de uitvaart van zijn eigen vader.
Op verzoek van zijn vader hebben de uitvaart en dit prachtige werk, waarvoor moeder Thekla ook weer enkele verzen geschreven heeft, een interreligieus karakter gekregen.
Zoals in veel andere composities, heeft Tavener ook in deze Funeral Canticle teksten van verschillende religies weer op indrukwekkende wijze met elkaar verweven; verstilde traditionele Grieks Orthodoxe fragmenten voor de begrafenisdienst, afgewisseld met plechtige Russische/Byzantijnse creëren ook hier weer door hun extreme eenvoud hemelse rust en tijdloosheid. Laat u zich betoveren door deze fantastische muziek!
*De uiterst succesvolle première van de realistische volksopera Peter Grimes (1945) betekende de internationale doorbraak van Britten als één de belangrijkste componisten van de 20e eeuw. Peter Grimes heeft de wedergeboorte van de Engelse opera ingeluid en met groot succes de Engelse opera, na eeuwenlange afwezigheid weer op de internationale kaart gezet.
In de opera Peter Grimes fungeren de interludes/intermezzo's als orkestrale scènewisselingen die naadloos overgaan in de volgende scènes. Om er zelfstandige concertstukken van te kunnen maken, plaatste Britten de interludes/intermezzo's in een andere volgorde en paste de eindpassage van sommige interludes/intermezzo's aan.
**De 4 Sea Interludes uit Peter Grimes, Op 33a, in een prachtige uitvoering door het BBC Symphony Orchestra olv Edward Gardner tijdens de London, Proms in 2010 ;
I. Dawn, II. Sunday Morning, III. Moonlight, IV. Storm
In de opera Peter Grimes wordt een realistisch beeld geschetst van een kleine gemeenschap die na een tragedie ten ondergaat aan achterdocht, roddel en achterklap.
In elke maat van deze expressieve interludes/intermezzo's is het naderend onheil voelbaar.
