Klassieke rubriek van Coen Jansen | Aflevering 27
Frankrijk wordt wel eens aangeduid als "de oudste dochter van de Kerk"; de Franse katholieken hebben, en zeker niet alleen binnen de kerk, altijd een (machts-)factor van belang gespeeld en het katholieke geloof heeft in Frankrijk dan ook eeuwenlang een onuitwisbaar stempel op alle facetten van de samenleving gedrukt, zoals bijvoorbeeld in de architectuur, want door de eeuwen heen zijn er tal van schitterende, wereldberoemd geworden kerken gebouwd, zoals de kathedralen van Chartres en Reims (waar koningen van Frankrijk werden gekroond), de Sacré-Coeur van Parijs en de Notre-dame van Amiens.
Maar het belangrijkste en veruit bekendste gebedshuis is natuurlijk de monumentale Notre Dame/Onze-Lieve-Vrouwe-kathedraal van Parijs die, tot horreur (om maar eens een Frans woord te gebruiken) van de hele wereld, op de avond van 15 april 2019 helaas in de as gelegd is, maar waaraan nu met man en macht gewerkt wordt om ze weer in oude luister te herstellen.
Frankrijk heeft vele heiligen voortgebracht (één daarvan is een nationale heldin van Frankrijk die in 1909 zalig en in 1920 heilig verklaard werd en die onlosmakelijk verbonden is met de Franse geschiedenis; Jeanne d’Arc), en alsof het niet op kan heeft Frankrijk met Lourdes ook nog eens één van de belangrijkste en drukstbezochte bedevaartsoorden van de Katholieke Kerk binnen haar landsgrenzen.
In 1685 is het katholicisme staatsgodsdienst geworden, maar sinds de scheiding van Kerk en staat in 1905 heeft de overheid geen enkele bemoeienis meer met de kerk in Frankrijk.
Ondanks de ontkerkelijking, die ook in Frankrijk om zich heen grijpt is de overgrote meerderheid van de Franse bevolking nog altijd katholiek, althans; op papier.
Maar ook buiten "La grande nation" (zoals de Fransen zichzelf graag plegen te noemen) hebben de Franse katholieken erg veel gezag gehad; zo had de in 909 (of 910) gestichtte Abdij van Cluny in de middeleeuwen een zeer grote invloed op het politieke, religieuze en artistieke leven in de rest van West-Europa.
De beroemde Notre Dame School van Parijs (12e en 13e eeuw) is van onschatbaar belang geweest voor de ontwikkeling van de West-Europese muziekcultuur (zie verderop bij Pérotin).
Lange tijd waren de aristocratie en de kerk, simpelweg omdat zij er de financiële middelen voor hadden, de enige opdrachtgevers voor componisten.
Er is door de eeuwen heen dan ook zeer veel moois voor, of in opdracht van de kerk gecomponeerd in Frankrijk, en uit die enorme hoeveelheid majestueuze muziek heb ik een kleine selectie voor u gemaakt; behalve een feestelijk "Te Deum" staan er maar liefst drie, werkelijk adembenemend mooie sacrale werken uit diverse cultuurperiodes voor u klaar. Muziek; weliswaar voor religieuze doeleinden gecomponeerd, maar die tegenwoordig gelukkig ook steeds vaker in concertzalen uitgevoerd wordt en hoe oud deze werken ook mogen zijn, ze hebben het vermogen ons in ons jachtige bestaan ook nog eens helemaal tot rust laten komen..............
*Pérotin le Grand/Perotinus Magnus (ca.1160-ca.1230); over het leven van deze Franse componist/koorleider is helaas maar erg weinig tot niets bekend, maar we weten wél dat hij behoorde tot de zgn Notre Dame-School van Parijs; in die tijd een zeer vooraanstaand centrum voor cultuur, en met name muziek. De Notre Dame-School is erg belangrijk geweest is voor de ontwikkeling van de meestemmigheid in de Europese muziek. Zowel Pérotin als zijn voorganger Léonin zijn de belangrijkste namen van deze Middeleeuwse Notre Dame-School waarin geleidelijk aan nieuwe, voor die tijd zéér vooruitstrevende structuren zoals twee-, drie-, en zelfs vierstemmigheid voor liturgische muziek ontwikkeld werd. Tot die tijd ontstond meerstemmige muziek alleen vanuit de uitvoeringspraktijk en stond het niet op papier.
*Beata Viscera; een soort Latijnse poëzie die in de Middeleeuwen erg populair geworden
is. Het is bedoeld voor de eucharistieviering op 8 september waarin het
mysterie van de Maagd Maria gevierd wordt, en zij dus bezongen wordt tijdens
die mis. Maar de langere versie was bestemd voor de kerstnachtmis, waarin Maria
als moeder van de geboren Verlosser vereerd en bezongen werd.
Aanbidding van de Maagd werd in de late middeleeuwen steeds populairder en het
is dan ook niet verwonderlijk dat er allerlei muziek aan haar gewijd is. De
tekst van dit tijdloze Beata Viscera is geschreven door Philip de Kanselier die
in zijn functie als hoofd van de kathedraalschool verantwoordelijk was voor de
niet-muzikale collectie van de bibliotheek en voor het toezicht op alle niet
gezongen delen van de liturgie in de Notre Dame.
**Grootse, plechtige muziek uit de middeleeuwen van Pérotin le Grand (Perotinus
Magnus); Beata Viscera
In een
uitvoering door Vox Clamantis olv hun dirigent Jaan-Eik Tulve; zij hebben een
grote naam opgebouwd met de
uitvoeringspraktijk van oude muziek.
*Marc-Antoine Charpentier; (ca 1634-1704); deze Franse componist, die eigenlijk voorbestemd was schilder te worden, heeft diverse muzikale functies in en rond Parijs bekleed en werkte in het Thêatre Francais oa samen met de grote schrijver Molière.
Hij schreef cantates, opera's, divertimenti enz maar is toch vooral bekend geworden én gebleven vanwege zijn ruim 200 religieuze werken, waaronder18 oratoria, psalmen, litanieën en missen.
Ondanks dat er tijdens zijn leven maar weinig muziek van hem in druk is verschenen, zijn Charpentier's partituren gelukkig wél goed bewaard gebleven, want na zijn dood kwam een groot deel van zijn handschriften in het bezit van de "Bibliothèque du Roi", dat later de Bibliothèque nationale de France (één van de belangrijkste bibliotheken ter wereld) zou worden.
Charpentier componeerde zes Te Deums, waarvan er twee verloren gegaan zijn.
Dit "Te Deum", door Charpentier waarschijnlijk gecomponeerd tussen1688 and 1698 toen hij de functie van muzikaal leider bekleedde in de Parijse Saint-Louis-kerk, is een van zijn beste werken en etaleert alle kwaliteiten van zijn stijl; weelderige melodieën, barokke pracht en praal gecombineerd met Franse elegantie. Niet voor niets schreef een tijdgenoot hierover: .........."Marc-Antoine Charpentier, even deskundig als de Italianen, bezat in de hoogste mate de kunst om woorden te combineren met de meest geschikte tonen".
De Prélude van dit "Te Deum" zult u allemaal wel kennen, want het is bekend geworden als dé herkenningstune van Eurovisie-tv-uitzendingen.
**in een bijna swingende, authentieke live- uitvoering door Le Parlement de Musique olv Martin Gester; Te Deum
I; Prelude, II; Te Deum, III; Te aeternum Patrem,
IV; Pleni sunt coeli et terra, V; Te per orbem terrarum, VI; Tu devicto mortis aculeo,
VII; Judex crederis, VIII; Te ergo quaesumus, IX; Aeterna fac cum sanctis,
X; Dignare Domine, XI; Fiat misericordia, XIIIn Te Domine speravi
Het "Te Deum" wordt ook "Ambrosiaanse lofzang" genoemd, omdat hij werd toegeschreven aan de heilige Ambrosius (ca.397). Volgens een legende zou hij de hymne hebben gezongen bij de doop van Augustinus. Tegenwoordig wordt de bisschop Nicetas van Remesiana (ca. 414) gezien als auteur van beide eerste delen (I; lofprijzing van Gods majesteit, II; aanroeping van Christus, III; smeekbede om ontferming). De heilige Benedictus van Nursia (ca. 547) bepaalde dat het Te Deum op zondagen moest worden gezongen aan het einde van de Metten (nachtwake) van het Officie. Ook in het huidige Getijdengebed wordt het Te Deum gebeden aan het einde van de metten op zon- en feestdagen. Ook is in de katholieke eredienst een gebruik om het Te Deum na een processie te zingen. In de Anglicaanse kerk is de Engelse vertaling van het Te Deum opgenomen in het Common Book of Prayer, maar het Te Deum wordt als dankzegging ook gezongen bij belangrijke gebeurtenissen of bijzondere herdenkingen; zo vormt het "Te Deum" nog steeds de start van de nationale feestdag van België op 21 juli, en bij de bevrijding van Parijs in 1944 gaf generaal De Gaulle het bevel het Te Deum te laten zingen in de Notre Dame.
*Stabat mater dolorosa/De moeder stond door smart bevangen; zo begint één van de beroemdste Latijnse gebeden uit de 13e eeuw. Het werd geschreven ter ere van Maria die treurt om het lot van haar zoon Jezus aan het kruis. De tekst van het Stabat Mater Dolorosa, dat in legio talen vertaald is, werd en wordt nog altijd door vele componisten op muziek gezet.
Vermoedelijk is Jacopone da Todi, een Fransciscaner monnik de auteur van dit ontroerende gedicht dat hij waarschijnlijk voor persoonlijke meditatiedoeleinden geschreven zou hebben.
En mediteren zult u bij deze onaards mooie muziek, in deze welhaast hypnotiserende live-uitvoering van Le Concert Des Nations olv de legendarische Jordi Savall zeker kunnen!
**Marc-Antoine Charpentier; Stabat Mater
*Jean Gilles (1668-1705); deze Franse componist heeft als koorknaap zijn muzikale opleiding genoten aan de St. Sauveur-kathedraal in Aix-en-Provence en hij zou zijn hele verdere leven bij vooraanstaande kathedralen functies vervullen. Ondanks het feit dat hij veel meer gecomponeerd heeft, is hij eigenlijk maar door één werk beroemd geworden én gebleven; zijn weergaloos mooie Requiem uit 1699, dat net als zijn andere werken uitblinkt in Franse elegantie en raffinement. Dit Requiem wordt vanwege zijn fraaie solistische bijdragen, indrukwekkende koorpassages, de emotionele intensiteit en melodische rijkdom door velen zelfs beschouwd als het mooiste (Franse) requiem dat ooit gecomponeerd is!!
Of dát het geval is, laat ik graag aan úw mening over, maar deze Messe des Morts was in ieder geval mooi genoeg om tijdens de rouwdienst van de grote Franse componist Jean-Philippe Rameau uitgevoerd te worden, en dit troostrijke Requiem bezat kennelijk óók meer dan voldoende grandeur om de uitvaartplechtigheden van de Franse koning Louis XV van de nodige muzikale luister te mogen voorzien!
**In een fenomenale studio-opname, wánt olv de Belgische dirigent die steevast garant staat voor schitterende authentieke uitvoeringen en opnamen; Philippe Herreweghe. Hij dirigeert het koor en orkest van La Chapelle Royale met de puike solisten; Agnes Mellon-sopraan, Howard Crook, Herve Lamy-tenoren, Peter Kooy-bas in deze integere opname van;
Requiem, Messe des Morts van Jean Gilles
*Introit, *Kyrie, *Graduel, *Offertoire, *Sanctus, Benedictus, *Agnus Dei, *Post - Comunio
